Choroba Mareka u kur – leczenie, objawy i przyczyny

Skąd bierze się choroba Mareka? Przyczyny i drogi zakażenia wirusem

Choroba Mareka to wysoce zaraźliwa infekcja wirusowa, która stanowi jedno z największych zagrożeń dla hodowli drobiu na całym świecie. Jej bezpośrednią przyczyną jest zakażenie alfa-herpeswirusem z rodziny Herpesviridae (MDV – Marek’s Disease Virus). Wirus ten charakteryzuje się niezwykłą zdolnością do przetrwania w środowisku zewnętrznym, co czyni go trudnym do całkowitego wyeliminowania z kurnika, w którym raz wystąpił. Patogen atakuje układ limfatyczny ptaków, prowadząc do transformacji nowotworowej limfocytów T.

Mechanizm transmisji wirusa w stadzie

Główną drogą rozprzestrzeniania się choroby jest droga inhalacyjna. Wirus namnaża się w nabłonku mieszków piórowych zakażonych ptaków, a następnie jest uwalniany do środowiska wraz ze złuszczonym naskórkiem, piórami oraz kurzem (pyłem drobiowym). To właśnie zanieczyszczony pył jest głównym wektorem zakażenia. Zdrowe ptaki wdychają wirusa unoszącego się w powietrzu, co rozpoczyna proces infekcji. Co istotne, wirus nie przenosi się pionowo (z nioski na jajo), co oznacza, że pisklęta wykluwają się wolne od wirusa, jednak mogą ulec zakażeniu niemal natychmiast po kontakcie ze skażonym środowiskiem w wylęgarni lub kurniku.

Warto podkreślić, że wirus choroby Mareka jest niezwykle odporny. W kurzu osiadłym na ścianach, sprzęcie czy ściółce może zachować zakaźność przez wiele miesięcy, a w sprzyjających warunkach nawet ponad rok. Oznacza to, że wprowadzenie nowych, niezaszczepionych ptaków do budynku, w którym wcześniej przebywało chore stado – bez uprzedniej, rygorystycznej dezynfekcji – niemal na pewno zakończy się wybuchem epidemii.

Charakterystyczne objawy choroby Mareka u kur – jak rozpoznać porażenie?

Obraz kliniczny choroby Mareka jest niezwykle zróżnicowany i zależy od szczepu wirusa, wieku ptaków, ich kondycji genetycznej oraz statusu immunologicznego. Okres inkubacji może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, dlatego objawy najczęściej obserwuje się u młodych kur w wieku od 6. do 20. tygodnia życia, choć zachorować mogą również ptaki starsze. Wyróżniamy kilka postaci choroby, z których każda daje nieco inne symptomy.

Postać nerwowa (klasyczna)

Jest to najbardziej rozpoznawalna forma choroby Mareka. Wirus atakuje nerwy obwodowe, powodując ich stan zapalny i obrzęk, co prowadzi do postępującego paraliżu. Najbardziej charakterystycznym objawem jest tzw. postawa szpagatu, w której jedna noga ptaka jest wyciągnięta do przodu, a druga do tyłu. Jest to efekt niesymetrycznego porażenia nerwu kulszowego.

Oprócz paraliżu kończyn, hodowcy mogą zaobserwować:

• Opadanie jednego lub obu skrzydeł (zamiatanie ziemi skrzydłami).
• Kręcz szyi i nienaturalne wykręcanie głowy.
• Porażenie wola, prowadzące do trudności w trawieniu i duszności.
• Utrudnione poruszanie się, co skutkuje brakiem dostępu do wody i paszy, a w konsekwencji wychudzeniem i śmiercią z wycieńczenia.

Postać trzewna i oczna

W formie trzewnej (ostrej) dochodzi do powstawania guzów nowotworowych na narządach wewnętrznych, takich jak wątroba, śledziona, nerki, jajniki czy serce. Objawy te są często niespecyficzne: ptaki są osowiałe, tracą apetyt, mają bladą barwę grzebienia i szybko chudną. Z kolei postać oczna, zwana „szarym okiem”, objawia się zmianą barwy tęczówki z naturalnej na szarą oraz deformacją źrenicy, która przestaje reagować na światło. Prowadzi to do częściowej lub całkowitej ślepoty.

Leczenie choroby Mareka – fakty i mity na temat terapii zakażonego drobiu

Niestety, współczesna medycyna weterynaryjna nie dysponuje skutecznym lekarstwem na chorobę Mareka. Jest to informacja kluczowa dla każdego hodowcy: po wystąpieniu objawów klinicznych ptaka nie da się wyleczyć. Wszelkie próby podawania leków mają charakter jedynie wspomagający lub są wynikiem błędnych przekonań krążących w środowisku hodowlanym. Choroba ma charakter wirusowy i nowotworowy, co czyni ją odporną na standardowe terapie farmakologiczne stosowane w kurnikach.

Wielu początkujących hodowców wpada w pułapkę stosowania antybiotyków w nadziei na uratowanie stada. Należy pamiętać, że antybiotyki działają wyłącznie na bakterie i są całkowicie nieskuteczne w walce z wirusem Herpesviridae. Ich nadużywanie w tym przypadku nie tylko generuje niepotrzebne koszty, ale także osłabia i tak już nadwyrężony układ odpornościowy ptaków, a dodatkowo przyczynia się do zjawiska lekooporności.

Poniższa tabela zestawia najczęstsze mity dotyczące leczenia choroby Mareka z rzeczywistością weterynaryjną:

Szczepienia i profilaktyka – jak skutecznie chronić stado przed wirusem?

W obliczu braku skutecznego leczenia, jedyną pewną metodą walki z chorobą Mareka jest profilaktyka swoista, czyli szczepienia ochronne. Jest to złoty standard w przemysłowej i amatorskiej hodowli drobiu. Szczepionki przeciwko chorobie Mareka nie zapobiegają w 100% samemu zakażeniu wirusem, ale skutecznie blokują rozwój nowotworów i paraliżu. Oznacza to, że zaszczepiony ptak może mieć kontakt z wirusem, ale nie zachoruje na jego śmiertelną postać.

Kluczowy moment podania szczepionki

Największym wyzwaniem jest czas. Szczepienie musi zostać wykonane w pierwszej dobie życia pisklęcia (D-1) lub jeszcze na etapie embrionalnym (metoda in ovo, w 18. dniu inkubacji). Podanie szczepionki starszym ptakom, które miały już kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, jest zazwyczaj nieskuteczne, ponieważ wirus polny mógł już zasiedlić organizm. Szczepionki są zazwyczaj przechowywane w ciekłym azocie (szczepionki wiązane z komórkami) i wymagają profesjonalnego przygotowania tuż przed iniekcją, co bywa utrudnieniem dla małych hodowców.

Rola higieny i genetyki

Oprócz immunoprofilaktyki, istotna jest tzw. metoda „all-in, all-out” (cały kurnik pełny, cały kurnik pusty) oraz przerwy technologiczne, które pozwalają na dokładne wyczyszczenie i dezynfekcję obiektu. Hodowcy powinni również zwracać uwagę na dobór ras. Istnieją rasy kur wykazujące naturalną, genetyczną odporność na chorobę Mareka (np. zielononóżka kuropatwiana jest relatywnie bardziej odporna niż brojlery czy wysokowydajne nioski typu Leghorn), choć żadna rasa nie jest całkowicie niewrażliwa.

Czy choroba Mareka jest groźna dla ludzi i bezpieczeństwa mięsa?

Jest to jedno z najczęściej zadawanych pytań przez konsumentów oraz drobnych hodowców. Odpowiedź naukowców jest jednoznaczna: wirus choroby Mareka nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi. Nie jest to choroba odzwierzęca (zoonowa), co oznacza, że wirus MDV jest specyficzny dla gatunku kurzego i nie jest w stanie zainfekować komórek ludzkich. Kontakt z chorym ptakiem, wdychanie kurzu z kurnika czy spożywanie produktów pochodzących od zakażonego stada nie wywoła choroby u człowieka.

Bezpieczeństwo żywności

Mimo braku zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, tuszki ptaków z wyraźnymi objawami choroby Mareka (szczególnie postacią trzewną z guzami nowotworowymi) są wycofywane z łańcucha żywnościowego podczas badania poubojowego. Wynika to z przepisów sanitarnych dotyczących jakości mięsa – tkanki zmienione nowotworowo lub objęte stanem zapalnym są niezdatne do spożycia ze względów estetycznych i jakościowych (tzw. wstręt sanitarny).

Jaja pochodzące od kur zakażonych wirusem, ale niewykazujących objawów klinicznych, są w pełni zdatne do spożycia i bezpieczne. Wirus nie przenosi się do wnętrza jaja w sposób zagrażający konsumentowi. Podsumowując, choć choroba Mareka jest devastating (wyniszczająca) dla ekonomii fermy i dobrostanu zwierząt, nie stanowi ona bezpośredniego ryzyka epidemiologicznego dla populacji ludzkiej.